Aktualności

Jubileusz 70-lecia Polskiej Akademii Nauk spowodował, że moje felietony w dwóch poprzednich tygodniach zawierały głównie informacje o PAN. Ale przecież istnieje także Polska Akademia Umiejętności (PAU), która powstała o wiele wcześniej (1871) niż PAN (1951) i która przyjęła mnie na członka także wcześniej (1998) niż PAN (2002). Spieszę więc, żeby dzisiaj opowiedzieć Państwu także o tej starszej Akademii, zwłaszcza, że ma ona siedzibę w Krakowie, więc jest bliska mojemu sercu.

Decyzja o przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK) w Akademię Umiejętności zapadła w 1872 roku. TNK zostało założone w 1815 roku i działało 52 lata (w latach 1852 – 1857 zawieszone) pod egidą Uniwersytetu Jagiellońskiego – prezesem TNK był zawsze aktualny rektor UJ.

Inauguracja Akademii Umiejętności (jeszcze bez słowa „Polska” w tytule, bo mimo różnych swobód Kraków należał do Austrii) miała miejsce 7 maja 1873 roku, przy czym w uroczystości tej uczestniczył osobiście cesarz Austro-Węgier, Franciszek Józef. Akademia miała wtedy 3 Wydziały: Filologiczny, Historyczno-Filozoficzny i Matematyczno-Przyrodniczy. Mimo podziału Polski na trzy zabory i mimo dużej emigracji – Polscy uczeni z całego świata uzyskiwali godność członka owej Akademii i włączali się do jej prac. Nie jest to właściwe miejsce, by wymieniać nazwiska, ale wspomnę, że gdy byłem w Chile i poznawałem dorobek Ignacego Domejki (niezwykle tam poważanego geologa) – to napotkałem jego korespondencję naukową wysyłaną między innymi do krakowskiej Akademii Umiejętności. Warto też dodać, że członkami Akademii byli w XIX wieku także literaci: Fredro i Rydel, podobnie jak w czasie mojej obecności w Akademii Miłosz i Szymborska.

Wraz z odzyskaniem przez Polskę w 1918 roku niepodległości Akademia dodała do swej nazwy słowo „Polska” i z tą nazwą funkcjonowała od 1919 roku aż do 1952 roku, a potem od 1989 roku do dziś. W okresie 20-lecia międzywojennego PAU prowadziła bardzo aktywną działalność, zwłaszcza wydawniczą. W 1930 roku został utworzony czwarty Wydział – Lekarski. PAU miała duże posiadłości ziemskie przekazywane jej przez licznych darczyńców, własny budynek w Krakowie przy ulicy Sławkowskiej 17, i spory kapitał Erazma Jerzmanowskiego (wynalazcy i dostawcy oświetlenia gazowego w USA), który przez wiele lat służył do przyznawania nagród za działalność naukową i społeczną.

Niestety w czasie II wojny światowej i okupacji wszelka aktywność intelektualna Polaków była zaciekle tępiona, więc PAU zawiesiła działalność.

Po wojennej przerwie Akademia reaktywowała się i bardzo ładnie rozwijała, miała 676 członków krajowych i 264 zagranicznych – i wtedy padł grom: W 1952 roku decyzją władz komunistycznych PAU została zawieszona, a na jej zasobach uwłaszczyła się powołana administracyjnie Polska Akademia Nauk. Fakt powołania PAN oceniam bardzo pozytywnie, bowiem ta Akademia ma ogromne zasługi dla rozwoju polskiej nauki, ale próbę zniszczenia przy okazji PAU (bo była zbyt niezależna) trzeba uznać za barbarzyństwo.

Próby reaktywacji PAU w latach 1956 i 1980 nie powiodły się, ale zaraz po zmianach politycznych, które miały miejsce w 1989 rok, PAU została odtworzona, odzyskała część swojego mienia i wzbogaciła swoją strukturę. Zachowała Wydziały: Filologiczny, Historyczno-Filozoficzny i Lekarski. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy został podzielony na Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny i (osobno) Przyrodniczy. W 1993 roku doszedł Wydział Twórczości Artystycznej, w którym działają wybitni literaci, muzycy, malarze i architekci, są także liczne komisje międzywydziałowe.

Dla mnie najważniejsza była zmiana nazwy III Wydziału PAU. Gdy ja zostałem wybrany w poczet członków PAU to przyjęto mnie do tego właśnie Wydziału, który jednak wtedy miał nazwę Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny, bo Wydziału Nauk Technicznych (bardzo mocnego w PAN) w PAU nie było, więc kilku (zaledwie) techników przyjętych do PAU lokowano w Wydziale III oraz w Wydziale IV (Przyrodniczym).

W 2002 roku udało się utworzyć w PAU Komisję Nauk Technicznych. Jej inicjatorem był prof. Roman Ciesielski, który jednak zmarł, zanim komisja podjęła działalność. 26.10.2004 wybrano mnie na przewodniczącego tej komisji, więc to ja uruchomiłem (25.1.2005) jej funkcjonowanie, nadałem jej strukturę złożoną z 7 sekcji  i kierowałem jej działaniami przez szereg lat, wydając w latach 2005 i 2007 dwa tomy „Prac Komisji Nauk Technicznych PAU”. Jednak prawdziwy sukces odniósł obecny przewodniczący komisji, prof. Kazimierz Furtak, który skutecznie doprowadził do tego, że: Wydział III przyjął nazwę „Nauk Ścisłych i Technicznych”.

Ogromnie się z tego cieszę!

 

 

Wykaz wszystkich publikacji popularnonaukowych prof. Tadeusiewicza wraz z odnośnikami do ich pełnych wersji