„Symbioza po drugiej stronie ekranu” – felieton

Komputery, laptopy i smartfony to obecnie narzędzia przy pomocy których pozyskujemy wiadomości na większość tematów. Żeby te informacje były dla nas dostępne i użyteczne potrzebne są dwie instytucje: takie, które informacje gromadzą oraz takie, które je wyszukują i udostępniają w miarę potrzeb. Oczywiście instytucji jednego i drugiego rodzaju jest obecnie bardzo wiele, ale na plan pierwszy wydobywają się zdecydowanie dwie: Wikipedia odpowiedzialna za gromadzenie i Google odpowiedzialne za wyszukiwanie. Cele tych obu instytucji są odmienne.

Współzałożyciel Wikipedii Jimmy Wales deklarował w 2004 roku, że jego celem jest „stworzenie świata, w którym każda osoba na planecie uzyska swobodny dostęp do sumy całej ludzkiej wiedzy”. I tak to działa do dziś – Wikipedia nie obciąża użytkowników w  żaden sposób, bezpośrednio ani pośrednio (poprzez reklamy) i opiera się głównie na społecznej pracy mnóstwa entuzjastów na całym świecie. Google pozornie też są darmowe, ale wyszukując na zapytania użytkowników potrzebne im informacje – podsuwają im „informacje sponsorowane” (czyli mówiąc prawdę – płatne reklamy) a ponadto gromadzą informacje o tych użytkownikach, które mogą potem znaleźć różne zastosowania. Połączenie idealizmu Wikipedii i pragmatyzmu Google daje jednak świetne wyniki. Google korzysta z łatwego dostępu do zbiorów informacji zgromadzonych w Wikipedii (odpowiednie interfejsy API działają szybko i skutecznie), a w zamian ma tak ustawione priorytety, że w odpowiedzi udzielonej użytkownikowi odpowiednia strona Wikipedii dotycząca zagadnienia zawartego w pytaniu znajduje się na jednym z czołowych miejsc.

O tym, jak bardzo użytkownicy cenią te skierowania do Wikipedii świadczył eksperyment, jaki przeprowadzili w 2017 roku Connor McMahon, Isaac Johnson i Brent Hecht. Otóż za wiedzą i zgodą zarówno Google jak i Wikipedii na pewien czas doprowadzili oni do tego, że w wynikach wyszukiwań tworzonych przez Google odwołania do Wikipedii były usuwane, pokazywano tylko inne odwołania. Wystarczyła godzina, by w Internecie zaczęła narastać burza:
- Co się dzieje z Google? Źle działa! Nie podaje najbardziej przydatnych informacji z Wikipedii!
Takie komunikaty napływały z całego świata.

Oczywiście odwołania do Wikipedii przywrócono i głosy oburzenia zniknęły z mediów społecznościowych, ale widać było, jak wrażliwy jest to punkt.
Zbadano także sprawność działania w drugą stronę. W 2019 roku Andres Lih wprowadził do Wikipedii testowy wpis (o Verze Simons, pionierskiej balonistce) i mierzył czas, po jakim informacja na ten temat pojawi się w wynikach wyszukiwania Google. Wystarczyło 15 minut, a nowa wiadomość była już dostępna dla całego świata.

Google wspierają Wikipedie dobrowolnymi wpłatami, przy czym z niektórych źródeł wynika, że ten sponsoring przekroczył już 3 mln USD.

Działania Wikipedii, która na każdy temat stara się zebrać maksymalnie wyczerpującą informację, nie zawsze jednak dobrze trafiają w gusty i potrzeby odbiorcy. Zapytanie w Googlach o wojnę Rosyjsko-Ukraińską odsyła do artykułu w Wikipedii, który zawiera ponad 10 tys. słów i odwołuje się do ponad 400 przypisów. To samo zapytanie skierowane do modnego obecnie Chat GPT-4 generuje zgrabną i krótką odpowiedź, chociaż przy uczeniu tego programu teksty Wikipedii stanowiły bardzo istotny składnik jego zasobu wiedzy. Dla wielu użytkowników ta krótka „wiedza w pigułce”, zawarta w odpowiedzi Chat GPT, jest korzystniejsza niż obszerne i dobrze udokumentowane informacje z Wikipedii.

Niestety – sztuczna inteligencja nas rozleniwia, a dla doraźnej wygody jesteśmy często skłonni poświęcić wartość, jaką jest wysoka wiarygodność i weryfikowalność informacji z Wikipedii. Niestety informacje z Chat GPT owej gwarancji jakości nie posiadają, a czasem są tak dalekie od prawdy, że ukuto dla nich wielce znamienną nazwę: „halucynacje”.

Skrócona wersja powyższego felietonu autorstwa prof. Ryszarda Tadeusiewicza została opublikowana w „Dzienniku Polskim” oraz „Gazecie Krakowskiej” 27.10.2023 r.

Wykaz wszystkich publikacji popularnonaukowych prof. Tadeusiewicza wraz z odnośnikami do ich pełnych wersji