Akademicki Dzień Pamięci w rocznicę Sonderaktion Krakau

Tego dnia delegacje krakowskich uczelni złożą kwiaty na grobach zmarłych profesorów szkół wyższych Krakowa (Cmentarz Rakowicki i Salwatorski) oraz wieńce pod tablicami pamiątkowymi w Collegium Novum UJ i pod Dębem Wolności.

O godz. 19.30 w kolegiacie św. Anny zostanie odprawiona msza święta w intencji ofiar Sonderaktion Krakau, poległych podczas wojny oraz wszystkich zmarłych w minionym roku akademickim profesorów, pracowników, studentów i doktorantów uczelni krakowskich i małopolskich.

***

W AGH upamiętnienie ofiar akcji odbędzie się 24 listopada (ok. godz. 13.30), na zakończenie uroczystości z okazji obchodów Święta Nauk Ścisłych – Dni prof. Antoniego Hoborskiego. Pod pamiątkowymi tablicami w gmachu głównym zostaną wówczas złożone kwiaty.

***

6 listopada 1939 r. wśród aresztowanych 183 profesorów i innych pracow­ników nauki znaleźli się niemal wszyscy profesorowie i docenci Akademii Górniczej, spośród których w niemieckim obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen zamordowano i zamęczono trzech profesorów, w tym dwóch rektorów: prof. Antoniego Hoborskiego i prof. Władysława Taklińskiego.

Najazd Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r. przerwał działalność Akademii Górniczej. 6 września Kraków zajęły wojska niemieckie. Rozpoczęła się grabież mienia uczelni i przygotowanie głównego budynku na siedzibę rządu Generalnej Guberni. Mimo niepewnej sytuacji politycznej czynniki polskie postanowiły organizować szkolnictwo. Już 9 września, na zaproszenie rektora UJ, odbyło się zebranie około 20 osób związanych ze szkolnictwem. W toku dyskusji postanowiono powołać do życia „Tymczasową Komisję Szkolną” jako ciało kolegialne. Ponadto senat UJ, znając przychylne stanowisko niektórych wyższych oficerów niemieckich i niemieckiego prezydenta miasta, 19 października 1939 r. zdecydował o otwarciu uczelni w roku 1939/1940. Początkowo istniał również zamiar uruchomienia Akademii Górniczej, jednak – z uwagi na zajęcie jej głównego budynku przez władze niemieckie – ogłoszono, że w roku akademickim 1939/1940 uczelnia nie będzie otwarta.

Tymczasem, na żądanie radcy rządowego, SS-Sturmbannführera dr. Bruno Müllera, 6 listopada 1939 r. zwołano ogólne zebranie profesorów UJ w celu poinformowania zebranych o poglądach niemieckich władz na sprawy nauki i szkolnictwa. W dniu tym o godz. 12.00 w sali nr 66 Collegium Novum zebrali się licznie profesorowie i wykładowcy. Budynek został otoczony przez Gestapo, a zebrani aresztowani. Wśród aresztowanych znaleźli się również profesorowie Akademii Górniczej, którzy w tym czasie brali udział w zebraniu własnym, odbywającym się w sali posiedzeń Wydziału Filozoficznego UJ. Uwięziono 183 osoby spośród profesorów, docentów i asystentów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej oraz wiele osób spoza Uniwersytetu.

Wśród aresztowanych w tzw. „Sonderakton Krakau” znaleźli się profesorowie:

• Zygmunt Sariusz-Bielski,
• Witold Budryk,
• Edmund Chromiński,
• Stefan Czarnocki,
• Iwan Feszczenko-Czopiwski,
• Roman Dawidowski,
• Stanisław Gołąb,
• Antoni Hoborski,
• Stanisław Jaskólski,
• Mieczysław Jeżewski,
• Aleksander Krupkowski,
• Adam Ludkiewicz,
• Izydor Stella-Sawicki,
• Wilhelm Staronka,
• Jan Studniarski,
• Władysław Takliński,
• Feliks Zalewski,
  docenci: 
• Andrzej Bolewski,
• Mikołaj Czyżewski,
• Edward Windakiewicz,
• wykładowca Antoni Meyer,
• starszy asystent Julian Kamecki.

Aresztowanych zatrzymano w więzieniu przy ul. Montelupich, następnie przeniesiono do koszar przy ul. Mazowieckiej, potem przewieziono do więzienia we Wrocławiu i w końcu do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Już po kilku dniach tej gehenny zwolniono profesora Iwana Feszczenko-Czopiwskiego i docenta Mikołaja Czyżewskiego, którzy byli narodowości ukraińskiej. Ze względu na podeszły wiek zwolniony został także docent Edward Windakiewicz (miał wtedy 81 lat).

W obozie koncentracyjnym życie stracili:

• zastępca profesora dr inż. Antoni Meyer,
• prof. inż. Władysław Takliński,
• prof. dr Antoni Hoborski.

9 lutego 1940 r. zwolniono starszych profesorów. W obozie pozostali: Andrzej Bolewski, Stanisław Gołąb i Julian Kamecki. Przewieziono ich do obozu koncentracyjnego w Dachau i dopiero w ostatnim kwartale 1940 r. zwolniono. Zwolnienie profesorów było możliwe na skutek szerokiej akcji protestacyjnej prowadzonej przez środowiska naukowców całego świata.

Źródło: historia.agh.edu.pl

Więcej w artykule prof. Andrzeja Bolewskiego „Akademia Górnicza w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau”