Aktualności

Skrócona wersja poniższego felietonu autorstwa prof. Ryszarda Tadeusiewicza została opublikowana w Gazecie Krakowskiej 8.7.2020 r.

Mówimy różnymi językami. Ich pomieszanie było sprzeciwem Jahwe wobec budowy Wieży Babel. Kłopoty mamy z tym do dziś. Chyba, że pomoże nam sztuczna inteligencja.

Próbowaliśmy jeszcze w latach 70. ubiegłego wieku budować automatyczne translatory, wzorując je trochę na metodach nauki obcych języków: tworzyliśmy słowniki, pozwalające automatycznie zamieniać słowa, budowaliśmy zalgorytmizowane gramatyki, żeby dokonać rozbioru zdania podlegającego tłumaczeniu, a potem poprawnie zbudować zdanie w drugim języku, zgodnie z jego regułami gramatycznymi.

Wychodziło to marnie.

Obecnie mamy już programy dokonujące sprawnych tłumaczeń. Działają one podobnie jak osoba ucząca się obcego języka na zasadzie częstych kontaktów z „tubylcami”. Przyswajają całe zdania zgodne z duchem źródłowego i docelowego języka. Programy te zbierają ogromne ilości tekstów w tych  językach i odnajdują w nich odpowiadające sobie frazy. No i stale się uczą.

Ale czasem nawet to nie wystarcza, bo dla zbudowania dobrego tłumaczenia konieczna jest często znajomość pewnego kontekstu kulturowego. Genialnie przewidział to Stanisław Lem w noweli „Inwazja z Aldebarana” (wydanej w 1959 roku!), w której atakujący przybyszów z Kosmosu pijany Ziemianin (Franek Jolas z Mycisk) wydaje okrzyk: „Psiamać chrancowata wasza dyszlem chrzczona”, co Telepatyk -  bioniczny system tłumaczący z języka Ziemian na język Aldebarańczyków - usiłuje przetłumaczyć tak: „Przodek czworonożnego ssaka płci żeńskiej, potraktowany częścią czterokołowego pojazdu w ramach religijnego obrządku polegającego na...” Dalej nie zdążył, bo agresywny pijak zatłukł go drągiem. Zabił także dwóch wysłanników Aldebarana (odległej cywilizacji kosmicznej) którzy udawali przyjazne zamiary, ale mieli ochotę skolonizować Ziemię.

Jak widać tłumaczenie z jednego języka na drugi jest także próba łączenia jednego systemu myślenia z innym. Ale programom komputerowym udaje się to coraz lepiej, więc może dzięki nim przezwyciężymy pomieszanie języków?

 

Wykaz wszystkich publikacji popularnonaukowych prof. Tadeusiewicza wraz z odnośnikami do ich pełnych wersji