Przejdź do treści Przejdź do stopki
Aktualności

„Stanisław Staszic – myśli wybrane” – felieton

„Stanisław Staszic – myśli wybrane” – felieton

Wszyscy słyszeli o Stanisławie Staszicu. Działaczu społecznym i politycznym, uczonym i pisarzu. Jego pałac w Warszawie, przeznaczony początkowo na siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Nauk, jest obecnie siedzibą Polskiej Akademii Nauk. Jego imię (jako patrona) nosi AGH. Jego pomniki znajdują się w wielu miastach Polski. Jego wizerunek był na banknocie o nominale 50.000 zł obowiązującym do 1996 roku.
Jego życiorys można bez trudu znaleźć w Internecie i w wielu książkach, więc nie zamierzam go tu streszczać. Ale chcę się z Państwem podzielić kilkoma ciekawostkami, ubarwiającymi (jak sądzę) tę wspaniałą postać.
Jego życiowe kredo można odczytać w jego testamencie, w którym napisał:

Mocno przekonany będąc, że głównym przeznaczeniem człowieka na tej ziemi jest, aby dobrze czynił ludziom, aby swoimi czynami starał się ulepszać los swoich bliźnich, los drugich ludzi, aby nawet usiłował, by dobroczynne jego za życia czynów skutki uszczęśliwiały jeszcze pokolenia następnych ludzi, ku dopełnieniu tego przeznaczenia dążyłem ciągle przez całe życie moje.

Prawda, że pięknie powiedziane? I pięknie realizowane przez całe długie pracowite życie!

Chcąc służyć ludziom ukończył Kolegium Duchowne w Poznaniu i otrzymał święcenia kapłańskie, ale znalazł potem wiele innych form służenia ludziom, więc obowiązków kapłańskich nie spełniał. Za to zdobył wykształcenie przyrodnicze w College de France i poznał w Paryżu ideologie oświeceniowe, które starał się przenieść do Polski. Opublikował książkę „Przestrogi dla Polski”, która wywarła duży wpływ na opinię publiczną w dobie rozbiorów. Zadał tam pytanie:

Czyliż nie ma dla Polski ratunku?

Na pytanie to odpowiedział:

Owszem, jest, pod warunkiem przeprowadzenia w Polsce reform. które doprowadzą do powstania rzeczpospolitej wolnych i równych obywateli, w której wszyscy: i szlachta, i mieszczaństwo biorą udział w stanowieniu praw.

Swoje nauki społeczne wyłożył też w książce „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”, w której napisał między innymi:

Nikomu nie wolno uganiać się za swoim osobistym szczęściem, o ile ono jest sprzeczne ze szczęściem społeczeństwa.

Przemyślenia Staszica były znane uczestnikom Sejmu Czteroletniego i wpłynęły na kształt Konstytucji 3 Maja.

Uznawał, że zapóźniona cywilizacyjnie Polska powinna naśladować kraje Europy, więc dwukrotnie wyprawił się za granicę, gdzie obserwował rozwój przemysłu, studiował geologię i zbierał informacje na temat funkcjonowania banków. Swoje spostrzeżenia opublikował w książce „Być narodowi użytecznym”. I był użytecznym. Pełniąc wiele rządowych funkcji przyczynił się do powstania: 550 kopalń, 253 zakładów hutniczych i górniczych, oraz 6 wielkich pieców hutniczych.

Nie tylko inspirował i inicjował działania innych, ale własnymi rękami postanowił stworzyć model wzorcowej społeczności. W tym celu zakupił 14.000 morgów urodzajnej ziemi wraz z miastem Hrubieszowem i stworzył tam Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, w którym panowały demokratyczne zasady dające wiele wolności społecznej i gospodarczej chłopom, gdzie indziej gnębionym i wykorzystywanym. Zasady funkcjonowania tej osobliwej społeczności regulowały reguły drobiazgowo spisane przez Staszica i obowiązujące aż do II wojny światowej (przez ponad 120 lat!).

Pod koniec życia był bardzo bogaty. W swoim testamencie porobił hojne zapisy dla różnych dobroczynnych instytucji.

Ale głównie był bogaty duchem. Swoje zasady moralne usiłował zaszczepić także w polityce międzynarodowej. Pisał:

Współżycie narodów wymaga ducha sprawiedliwości i równości w każdym państwie. Gwałt popełniony na prawach człowieka gdzie bądź, mści się wszędzie wokoło…

Jakże bardzo współcześnie brzmią te jego słowa dzisiaj!

Skrócona wersja poniższego felietonu autorstwa prof. Ryszarda Tadeusiewicza została opublikowana w „Dzienniku Polskim” oraz „Gazecie Krakowskiej” 10.11.2022 r.

Wykaz wszystkich publikacji popularnonaukowych prof. Tadeusiewicza wraz z odnośnikami do ich pełnych wersji

Stopka