Przejdź do treści Przejdź do stopki
Aktualności

„O Akademiach Nauk – jeszcze raz” – felieton

„O Akademiach Nauk – jeszcze raz” – felieton

Skrócona wersja poniższego felietonu autorstwa prof. Ryszarda Tadeusiewicza została opublikowana w „Dzienniku Polskim” oraz „Gazecie Krakowskiej” 5.11.2021 r.

W zeszłym tygodniu pisałem o jubileuszu 70-lecia Polskiej Akademii Nauk. Dzisiaj podam jeszcze kilka informacji na jej temat, a w przyszłym tygodniu opowiem też o Polskiej Akademii Umiejętności. Do obu wymienionych Akademii mam bowiem bardzo osobisty stosunek, bo zostałem wybrany do obydwóch: 28 lipca 1998 roku powołano mnie na członka PAU, a 23 maja 2002 roku Zgromadzenie Ogólne członków PAN wybrało mnie także do tej drugiej Akademii. W PAU współtworzyłem trzy komisje: Nauk Technicznych (której dość długo przewodniczyłem), Geoinformatyki oraz Ergonomii, zaś w PAN byłem trzykrotnie wybrany do pełnienia funkcji Prezesa Krakowskiego Oddziału tej Akademii, więc twierdzę, że trochę wiem na temat ich funkcjonowania.

Pisałem, że obie Akademie są korporacjami, ale warto dodać, że są one korporacjami bardzo specjalnego rodzaju: cechuje je wybitna elitarność. O procedurze wyborczej pisałem tydzień temu, tutaj tylko dodam, że zgodnie z prawem i ze statutem członkiem korporacji jest się do końca życia.
Pierwszą taką korporacją była Francuska Akademia Nauk - korporacja uczonych założona w roku 1666 przez Ludwika XIV. Członkowie Akademii Francuskiej określani są (do dziś!) mianem „nieśmiertelnych”. Tytuł "nieśmiertelnych" zawdzięczają Akademicy nadanej przez kardynała Richelieu dewizie figurującej na ich pieczęci: "Dla nieśmiertelności" (À l’immortalité). Wybór do Akademii jest uważany za najwyższą godność jaką można uzyskać w społeczeństwie francuskim.

Polska Akademia Nauk składa się z części. Jak pisałem – filarem jest korporacja uczonych, która dzieli się na 5 Wydziałów, zgodnie z dyscyplinami naukowymi, które reprezentują jej członkowie. Obecnie w PAN istnieją Wydziały: Nauk Humanistycznych i Społecznych, Nauk Biologicznych i Rolniczych, Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi, Nauk Technicznych i Nauk Medycznych.

Przy Wydziałach działają Komitety Naukowe, w których uczestniczą także członkowie korporacji, ale do których wybierani są także inni naukowcy, zgodnie z zakresem swoich kompetencji. Wybór do jednego z komitetów PAN jest bardzo znaczącym wyrazem uznania dla pozycji naukowej i autorytetu wybranego naukowca, bo opiera się on na tajnym głosowaniu wszystkich pracowników nauki ze stopniem przynajmniej doktora habilitowanego. Oczywiście każdy naukowiec głosuje tylko na kandydatów do jednego komitetu naukowego, odpowiadającego jego specjalności. Liczba członków każdego Komitetu jest limitowana (typowo jest to 30 członków).

Obecnie działa 78 komitetów przy Wydziałach i dodatkowo 13 tzw. Komitetów Problemowych. Komitety Naukowe i Problemowe są powoływane na trzyletnie kadencje, po czym ich skład się odnawia. Członek komitetu może kandydować do tego, by być wybranym na członka korporacji (zgodnie z zasadami tych wyborów, opisanymi w zeszłym tygodniu), ale przez fakt zasiadania w Komitecie nie staje się automatycznie członkiem PAN.

30.04.2010 wprowadzono nową część pod nazwą Akademia Młodych Uczonych (AMU). Miało to na celu odmłodzenie PAN, ponieważ średnia wieku członków korporacji stała się niepokojąco wysoka. Żeby zostać członkiem AMU wystarczy mieć doktorat, ale warunkiem jest wiek – najwyżej 38 lat. Członkowie AMU są wybierani na pięcioletnią kadencje (z wymianą w połowie tego okresu, czyli po upływie 2,5 lat połowy członków). Co 5 lat skład AMU się całkowicie odnawia. AMU może liczyć najwyżej 35 członków.
Częścią roboczą Akademii są Instytuty Naukowe. Aktualnie jest ich 69. Były one powoływane w różnych latach do rozwiązywania różnych problemów naukowych związanych z określonymi obszarami nauki lub/i gospodarki. Instytuty te odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu polskiej nauki i mają zwykle bardzo znaczące osiągnięcia naukowe, bo ich pracownicy nie są zmuszeni dzielić swego czasu pomiędzy badania naukowe i nauczanie studentów, jak to ma miejsce na uczelniach. Członkowie korporacji zasiadają w Radach Naukowych Instytutów, natomiast pracownicy tych Instytutów (w 2011 roku było ich 6806) nie są członkami PAN w rozumieniu członków korporacji.

Terytorialnie PAN dzieli się na Oddziały. Oddział Warszawski jest ulokowany przy centrali mieszczącej się w Pałacu Kultury i Nauki (4 najwyższe piętra), natomiast Oddziały w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie i Białymstoku, Poznaniu oraz Wrocławiu są wydzielone w sensie organizacji oraz działalności i mają własne władze, wybierane przez członków Oddziału. Właśnie w taki sposób ja byłem wybrany najpierw do pełnienia funkcji wiceprezesa Oddziału, a potem (trzykrotnie) do pełnienia funkcji prezesa.

PAN posiada też stacje naukowe za granicą. Mieszczą się one w następujących miastach: Kijowie, Moskwie, Paryżu, Rzymie i Wiedniu. Działa także agenda zagraniczna PAN o nazwie PolSCA w Brukseli i Centrum Badań Historycznych w Berlinie.
 

 

Wykaz wszystkich publikacji popularnonaukowych prof. Tadeusiewicza wraz z odnośnikami do ich pełnych wersji

 

Stopka